دکتر کریم پاکزاد: جنگ، صلح و انتخابات افغانستان
داکتر کریم پاکزاد، پژوهشگر در بنیاد مطالعات بین المللی و استراتیژیک فرانسه در یک گفتگوی تفصیلی با خبرگزاری شفقنا افغانستان، به سوالاتی پیرامون این مقوله پاسخ داده است، آنچه در ادامه متن می خوانید مشروح این مصاحبه است...
انتخابات نزدیک می شود، طالبان انتخابات را اعلان جنگ می دانند و تیمهای انتخاباتی آرایش جدیدتری به خود گرفته اند، اما هنوز معلوم نیست که کدام یک اولویت دارد، جنگ؟ صلح؟ یا انتخابات؟
مقدمه
در سلسله تلاشهای مذبوحانه، اشرف غنی و اطرافیان او به دلایلی متوسل میشوند که نه برای منابع دیپلوماتیک اروپا و امریکا و نه برای پژوهشگران و کارشناسان مسایل افغانستان با واقعیت انطباق ندارد.
اشرف غنی دو روز قبل در دیدار با نیروهای امنیتی و دفاعی، در میان حرفهای بی پایه و تبلیغات انتخاباتی دو موضوع زیر را یاد آوری کرد که نیاز به ارزیابی دارد :
۱ ـ غنی گفت ” افغانستان نه تنها نیازمند پیمان جدید نیست بلکه نیروهای امنیتی افغانستان در صدر جنگ با ترور قرار داشتند”. درست است که بعد از پایان حضور ناتو در افغانستان و تقلیل حضور نظامی امریکا و متحدانش که در اوج جنگ و تمایل به پیروزی نظامی روی طالبان به بیش از ۱۵۰ هزار سرباز میرسید، بخش عمده عملیات نظامی بدوش نیروهای افغان افتاد.
تلفات سنگین نیروهای امنیتی که بگفته خود اشرف غنی، حنیف اتمر، نبیل و دیگران سالانه در حدود ۲۰ هزار کشته میرسد، شاهد همین واقعیت است. با وجود آن نیروهای امریکایی، بویژه نیروی هوایی و نیروهای ویژه، خارج از ماموریت شان که تربیه پرسونل نیروهای های افغان است، در جنگ سهم میگیرند. علاوه بر این صد در صد تجهیزات نیروهای امنیتی افغان، از سلاح تا اعاشه و اباته آنها توسط امریکا تآمین میشود. ازین جاست که بعد از گفته اینکه ” نیروهای امنیتی افغان نیازی به بستن پیمانهای جدید با ناتو و امریکا ندارد” بالافاصله دست به گدایی دراز میکند و در تضاد با حرف اولی میگوید : ” باید تعهد بین‌المللی روشنی برای تامین مالی و تجهیز نیروی امنیت ملی وجود داشته باشد و در این مورد نباید شکی وجود داشته باشد.”
این واقعیتی روشن برای تمام افغانهاست که بدون کمک امریکا افغانستان توان تمویل این نیروها را که برابر با تمام بودجه دولت (در حدود ۵ میلیارد دالر در سال) است ندارد.
۲ ـ اشرف غنی به دلیل دیگری متوصل میشود تا امریکا و جامعه بین المللی را متقاعد سازد که از او حمایت کنند. او میگوید : ” نیروهای امنیتی افغان از تمام جهان محافظت میکنند…. به لطف نیروهای افغان، واشنگتن و نیویورک در امنیت هستند”. این حرف آنقدر مسخره است که فقط افراد جاهل و بیخبر از همه چیز و سرسپردگان بی قید و شرط غنی برایش کف خواهند زد. آنها از جهان و نیویورک و واشنگن محافظت میکنند به جز از افغانستان و مردم آن. اما هدف غنی این است که بگوید طالبان همچنان تروریست اند و مبارزه علیه تروریسم حمایت از حکومت اوست.
انتخابات مهم تر است یا صلح با طالبان؟
دکتر پاکزاد: من تصور میکنم که خواست اکثریت قاطع و حتا میتوان گفت تمام مردم افغانستان پایان جنگ است. حتا آنهائیکه اعتقاد دارند ت انتخابات ریاست جمهوری مهمتر از صلح است، این موضع خود را از نگاه صلح توجیه میکنند. آنها مانند اشرف غنی عقیده دارند که حکومت کنونی در پایان عمر خود قرار دارد، ضعیف میباشد و برای مذاکرات صلح نیاز به یک حکومت قوی و مشروع داریم.
درباره رئیس جمهور کنونی یک واقعیت سخت و دردناکی وجود دارد و آن ضعیف بودن و غیر مشروع بودن حکومت وحدت ملی است. اما این واقعیت محصول پایان موعد کار این حکومت نیست. حکومت وحدت ملی از پایه و از زمان تآسیس خود یک حکومت غیر مشروع بوده که در تضاد با قانون اساسی با میانجیگری جان کری، وزیر خارجه امریکا، میان دو مدعی پیروزی در انتخابت، اشرف غنی و داکتر عبدالله، بوجود آمد.
طبق سندی که بین طرفین امضا شده و میبایست حد اکثر تا دو سال این حکومت قانونیت خود را بر پایه قانون اساسی استوار سازد، به این عمل دست نزد و تا آخر غیر قانونی و غیر مشروع باقی ماند. مشکل دیگر در این است که این حکومت نمیتوانست و نمیتواند این موجودیت را برای رسیدن به یک هدف بزرگ ملی مانند رهبری جنگ و پیروزی بر طالبان توجیه کند. این حکومت از آغاز ضعیف بود، دچار پراگندگی و عدم وحدت و انسجام درونی بود. اختلاف میان دو قطب قدرت در ابتدا موجب فلج شدن حکومت شد و سپس به یک قدرت اتوریتر و شخصی اشرف غنی مبدل شد که مانند دربار شاهان مستبد فقط مداحان را راه بود. اشرف غنی حتا معاون اول خود را تبعید و سپس خانه نشین ساخت.
هدف اشرف غنی صلح نیست، وی میداند که در صورت پیشرفت روند صلح وی نخستین کسی خواهد بود که بازنده است، پس سعی میکند که این روند را کند بسازد.
یکی از این راه ها برگزاری انتخابات ریاست جمهوریست. وی که تمام وسایل دولتی را در اختیار دارد مطمئن است که در مناطقی که انتخابات را برگزار میکند (کمی بیشتر از نصف کشور) اگر طالبان نتواند پروسه انتخابات را برهم بزنند، برنده خواهد بود. این مهم نیست که پیروزی با ده یا پانزده درصد آرای کل مردم صورت بگیرد، زیرا وی تصور میکند که این پیروزی به وی مشروعیت میبخشد و عمر قدرت او را کمی به درازا خواهد کشانید. خواست اساسی مردم افغانستان خسته از چهل سال جنگ و در گیر فقر و درماندگی صلح است!
آیا تیم دولت ساز توانایی به انجام رساندن صلح و برگزاری انتخابات را دارد؟
ممکن است که تیم “دولت ساز” بتواند انتخابات را در بخشی ازافغانستان و مراکز ولایات، برگزار کند. گفتم ممکن است ولی قاطع نیست. چالشهایی زیادی سر راه آن وجود دارد. چالش امنیتی را در شرایطی که طالبان در اکثر مناطق حالت تهاجمی دارند ( متاسفانه رقم بالای تلفات نیروهای امنیتی شاهد آن است) و از قبل(طالبان) اعلام نموده اند که به هر ترتیبی که شده مانع برگزاری آن میشوند، نباید نادیده بگیریم.
گذشته از آن از نگاه سیاسی هم شک هایی وجود دارد که امریکا از این برگزاری در موعد تعیین شده حمایت کند. با توجه به روند گفتگوهای صلح میان سران سیاسی افغانستان و طالبان، اکثریت آنهایی که مانند حامد کرزی تا به حال در سه کنفرانس بین الفغانی اشتراک نموده اند، خواهان به تعویق افتادن انتخابات شده اند.
در به سرانجام رساندن صلح توسط تیم اشرف غنی، قاطعانه تر نسبت به بخش اول سوالتان پاسخ ام منفی است. چرا ؟ تیم “دولت ساز” بمرتاتب از حکومت وحدت ملی ضعیف تر است. این تیم فقط بخشی از حکومت فعلی را در برمیگیرد. و از سوی دیگر اشرف غنی از نگاه سیاسی بمراتب ضعیف تر است. نه تنها این تیم حمایت ژنرال دوستم را از دست داده بلکه در تشکیل درونی تیم هم اگر از نگاه “بانک رای” حرف نزنیم، از لحاظ سیاسی نه معاون اول (امرالله صالح) و نه معاون دوم (سرور دانش) حمایت سیاسی سنتی تاجیکها و هزاره ها را بطور کامل به این تیم نمی توانند جلب کنند.
اگر معاون دوم تا حدی برای خود جدا از رهبری حزب وحدت (استاد خلیلی) یک پایگاه سیاسی ایجاد کرده، با آنهم رهبری حزب وحدت در تیم خلیلی نیست، چه رسد به شاخه حزب وحدت محقق، معاون اول هم چندان اعتبار سیاسی میان تاجیکها ندارد.
تیمی میتواند نقش ارزنده در روند صلح در برابر طالبان ایفا کند که توانایی ایجاد یک جبهه وسیع و متحد ملی را از تمام اقشار و طیف های اجتماعی و قومی روی یک برنامه و پروگرام داشته باشد. البته اگر تیم “دولت ساز” از این امتیاز مبراست، تیم دیگری را هم نمیبینم که دارای چنین امتیازی باشد.
آیا کنار کشیدن تیم اتمر تاکتیک بود یا از قبل برنامه ریزی شده؟
در مورد اینکه کنار کشیده شدن تیم حنیف اتمر ازقبل برنامه ریزی شده بود نمیتوابم اظهار نظر کنم. گرچه در شرق خیلی مروج است که همه حوادث سیاسی را از موضع توطئه توضیح بدهیم، فکر نمیکنم اتمر “اسپ تروای” غنی بوده باشد برای تضعیف مهمترین رقیب وی که همچنان داکتر عبدالله است. آنچه که میدانم این است که استعفای اتمر، مرد قدرتمند تیم غنی، از پست مشاور امنیت ملی به هدف کاندید شدن و رسیدن به ریاست جمهوری بود.
اتمر بیش از هر کسی میدانست که غنی هم در داخل کشور ضعیف شده و هم از چشم واشنگتن افتاده. ولی اتمر با یک تیم پراگنده، بدون هم آهنگی و بدون توافق سیاسی کامل میان اعضای آن روی یک برنامه واضح به میدان آمد. وجود “مردان پر قدرت تاجیک” در تیم او با آنچه که از اتمر میدانیم سازگاری نداشت. من فکر نمیکنم وی بتواند کامپین انتخاباتی خود را دوباره فعال سازد، اگر هم نتواند سودی برای او نخواهد داشت. به احتمال زیاد او هم به جبهه به تعویق انداختن انتخابات و ارجحیت صلح خواهد پیوست.
در صورت آمدن طالبان، انتخابات چگونه برگزار میشود؟
اگر طالبان پرنسیپ انتخابات را برای تعین یک حکومت بپذیرند، نشانه این خواهد بود که آنها واقعآ تغییر نموده اند. طالبان به جمهوریت که انتخابات پایه آن است اعتقاد ندارند. آنها طرفدار امارت اسلامی اند، امیر همانگونه که خلیفه در صدر اسلام توسط اجماع تعیین میشد، توسط جمعی از مؤمنین و یاران برگزیده میشود. در ده ماه اخیر که مذاکرات میان امریکا و طالبان جریان دارد و در هنگام سه نشست بین الافغانی در مسکو و دوحه، هیچ حرفی از طالبان شنیده نشده که انتخابات را برای تعین نظام آینده افغانستان بپذیرند. در حالیکه از مدتها قبل و همین هفته بازهم رهبران حکومت وحدت ملی از تعدیل قانون اساسی و برخی دیگر قوانین برای ارضای طالبان صحبت نموده اند. تصور میرود که بعد از آغاز مذاکرات رسمی بین الافغانی، سپس آتش بس عمومی و خروج کامل نیروهای امریکایی تا ایجاد یک اداره موقت چند سالی در انتظار ماست. طی این مدت تغیرات مهمی بوقوع خواهد پیوست که در شرایط نامطمئنی که افغانستان، منطقه و جهان در آن قرار دارد، پیشبینی قاطع حوادث ناممکن است.
