وضعیت معارف و تحصیلات عالی افغانستان در بیانیه ی سرور دانش معاون ریس جمهور

در تحصیلات عالی کشور فعلا 38 نهاد تحصیلات عالی دولتی و 131 نهاد تحصیلات عالی خصوصی و غیر دولتی که جمعا 169 نهاد تحصیلات عالی در سطح کشور داریم. در نهادهای دولتی 186 هزار محصل و در نهادهای خصوصی 164 هزار محصل یعنی جمعا 350 هزار محصل مشغول تحصیل هستند. در میان محصلان نهادهای دولتی 49 هزار تن آنان دختران هستند که 27 در صد را تشکیل می دهند...

بیانیه استاد دانش معاون رئیس جمهور در محفل جشنواره فارغ التحصیلان و حمایت از نیروهای امنیتی و دفاعی در تالار لویه جرگه:

۲۹ قوس ۱۳۹۸

مطلب اول- وضعیت معارف و تحصیلات عالی:

در این رابطه تنها ارقام و آماری را از وضعیت عمومی معارف و تحصیلات عالی در کشور جهت آگاهی شما عرض می کنم. حکومت افغانستان با همه مشکلات موجود در سال¬های پس از سقوط رژیم طالبان، تا کنون دستاوردهای خوبی در عرصه تعلیم و تربیه داشته است که در این رابطه برخی از آمارهای رسمی پیشرفت و رشد قابل توجهی را نشان می دهد.

در افغانستان در حدود 48% همه نفوس، اطفال زیر سن 15 سال هستند و از این جهت افغانستان یکی از چهار کشور در دنیا است که بیشترین نفوس آن را اشخاص پایین تر از 15 سال تشکیل می دهند و از بیشترین فی صدی نفوس جوان برخوردار است. در این میان طبق گزارش¬ها اکنون تعداد شاگردان معارف به بیشتر از 9.6 میلیون تن می رسد که 39% آن را شاگردان دختر تشکیل می-دهند و همچنین بیش از 18 هزار باب مکتب در سرتاسر کشور فعال هستند. در طول چهار سال اخیر 1628 مرکز تعلیمی و مکاتب جدید ایجاد شده است و کار اعمار 6 هزار مکتب در 34 ولایت برای 2.16 میلیون متعلم از سوی برنامه میثاق شهروندی عملا آغاز شده است.

طی چهار سال گذشته حدود 70 هزار کورس سوادآموزی تدویر شده که 1.4 میلیون تن از آن مستفید شده اند. 876 هزار سوادآموز که 508 هزار آن زنان هستند از این کورس ها فارغ شده اند. در حال حاضر سطح سواد افراد بالای 15 سال به بیش از 39 در صد می رسد.

در تحصیلات عالی کشور فعلا 38 نهاد تحصیلات عالی دولتی و 131 نهاد تحصیلات عالی خصوصی و غیر دولتی که جمعا 169 نهاد تحصیلات عالی در سطح کشور داریم. در نهادهای دولتی 186 هزار محصل و در نهادهای خصوصی 164 هزار محصل یعنی جمعا 350 هزار محصل مشغول تحصیل هستند. در میان محصلان نهادهای دولتی 49 هزار تن آنان دختران هستند که 27 در صد را تشکیل می دهند.

در سال گذشته (1397) تنها از نهادهای دولتی بیش از 38 هزار تن فارغ التحصیل داشته ایم و با در نظر گرفتن فارغان پوهنتون های خصوصی نزدیک به 70 هزار تن سالانه فارغ التحصیل می شوند؛ در حالی که در سال 1381 تنها 1800 تن فارغ داشته ایم. چند روز پیش تنها از دانشگاه بامیان 1483 دانشجو از 34 رشته تحصیلی و از هفت دانشکده فارغ شدند و همچنین از مؤسسه تحصیلات عالی دایکندی که یک مؤسسه بسیار جوان تحصیلات عالی است امسال 145 تن از دو پوهنحی زراعت و تعلیم و تربیه آن فارغ شدند.

البته با تأسف هم باید یاد آور شویم که در تعدادی از ولایات و ولسوالی های ما جمعی از اطفال ما هنوز هم از دسترسی به مکتب محروم هستند و یا این که در برخی از مناطق، دشمنان معرفت و مکتب، مکاتب ما را به آتش کشیده اند و یا این که مانع رفتن فرزندان مردم مخصوصا دختران به مکتب می شوند.

اما در مجموع ارقام یاد شده نشان می دهد که ما علی رغم مشکلات جنگ و ناامنی و فقر، سال به سال در ساحه معارف و تحصیلات عالی رو به رشد و پیشرفت هستیم و این آینده بسیار درخشانی را برای مردم ما نوید می دهد. اما با همه این وضعیت امیدوار کننده، امروز این سؤال اساسی برای شما مطرح است که آیا واقعا از تحصیل علم فارغ شده اید؟ به نظرم باید گفت این یک فراغت است ولیکن از اولین مرحله کسب معرفت و دانایی اما برای پیمودن مدارج کمال این اولین پله است و هنوز هم مراحل بسیار مهمی پیش روی شما است که باید طی کنید. باید گفت انسان از کسب علم و معرفت، هیچ وقت فارغ التحصیل نمی شود و باید در همه عمر خود دانشجو باشد و به گفته پیامبر گرامی اسلام: اطلبوا العلم من المهد الی اللحد. چنین گفت پیغمبر راستگوی: ز گهواره تا گور دانش بجوی.

مطلب دوم- جنگ و صلح:

همه ما می دانیم که کشور ما بیش از 40 سال است که به اشکال مختلف در آتش جنگ می سوزد. در حقیقت شعله های آتش جنگ تمام هستی مردم ما را خاکستر ساخته و یک سد بزرگ در راه پیشرفت و توسعه کشور ایجاد کرده است. در عین حال مدتی است که صدای صلح نیز بلند شده و کشورهای دور و نزدیک نیز در تلاش شده اند که راهی برای خاتمه جنگ و برقراری صلح و تأمین امنیت پیدا کنند. ما همگی اعم از دولت و ملت از هر نوع تلاشی در مسیر برقراری صلح و خاتمه جنگ استقبال می کنیم. حکومت افغانستان از سال ها پیش بدین سو از هر نوع طرحی که ما را به این هدف برساند استقبال کرده است. اما بدون هیچ شک و تردیدی دستیابی به صلح به مراتب پیچیده تر از جنگ است و بدین جهت اگر از دقت و احتیاط کار گرفته نشود، ممکن است یکبار دیگر به نام صلح به پرتگاه جنگ دیگری سقوط کنیم.

امروز ضمن این که بر تداوم تلاش ها برای صلح تأکید می کنیم ولی توجه به سه نقطه را بسیار مهم و تعیین کننده می دانیم:

اول این که امروز نیروهای دفاعی و امنیتی ما در حالت تهاجمی و تعرضی هستند و مخالفین فکر نکنند که استقبال ما از صلح به خاطر ضعف ما و یا قوت آن ها است. بدین جهت ما اعم از دولت و ملت باید از نیروهای جان برکف دفاعی و امنیتی به تمام معنی حمایت کنیم. ما در حکومت برای تقویت این نیروها از جهت آموزش و فراهم کردن تجهیزات و همه سهولت های نظامی و لوجستیکی و همچنین حمایت سیاسی از آنان از هیچ کوششی دریغ نخواهیم کرد و از مردم شریف و مخصوصا جوانان کشور نیز می خواهیم که از این نیروها حمایت کنند.

نیروهای دفاعی و امنیتی حافظان عزت و پاسبانان استقلال و تمامیت ارضی افغانستان هستند و هم کسانی هستند که در راه دفاع از حقوق مردم و اعتبار کشور، جان و خون خود را تقدیم می کنند و هم همین نیروها هستند که ما به پشتوانه آتش آن ها می توانیم با مخالفین از موضع بالا به میز مذاکره بنشینیم. من یکبار دیگر از شما جوانان نیز تشکر می کنم که این محفل امروز خود را به نام اعلام حمایت از نیروهای امنیتی و دفاعی کشور نامگذاری کرده اید.

دوم این که طالبان در طول یک سال اخیر علی رغم همه تلاش های صلح نشان دادند که به صلح باور ندارند و همواره از هر فرصت برای ضربه زدن به دولت افغانستان و متحدین آن استفاده کرده و از ارتکاب هیچ نوع خشونت و ترور حتی علیه مردم ملکی دریغ نمی ورزند. بدین جهت به خاطر ایجاد فضای اعتماد برای مردم افغانستان ما بر این باوریم که هم مذاکرات صلح باید در محوریت و مالکیت دولت افغانستان آغاز شود و هم همزمان، آتش بس اعلام گردد و در غیر این صورت به شعارهای صلح طلبانه نمی توان اعتماد کرد.

سوم این که ما اعم از حکومت و مردم بر این باوریم که در هرگونه طرح صلح، اصول اساسی نظام و مردم افغانستان باید در نظر گرفته شود. نظام جمهوریت و حقوق شهروندی، دستاوردهای 19 سال اخیر یعنی قانون اساسی، آزادی بیان، انتخابات، حقوق بشر و حقوق زنان جزء ارزش ها و دستاوردهای بزرگ ملت افغانستان است که به بهای خون هزاران شهید خود آن ها را به دست آورده است و از این رو در هر طرح صلحی که این اصول نادیده گرفته شود، صلح عادلانه و پایدار به دست نخواهد آمد.

مطلب سوم- انتخابات:

چنانکه همه شما می دانید که در 6 میزان امسال علی رغم همه بی باوری ها و نگرانی ها و چالش های امنیتی، انتخابات ریاست جمهوری برگزار گردید. بر اساس گفته های ناظران داخلی و خارجی و نهادهای بین المللی این انتخابات در مقایسه با انتخابات های گذشته یکی از بهترین و شفاف ترین آن ها بوده است. اما برخی از تیم های انتخاباتی که از آغاز هم چندان باوری به انتخابات نداشتند، کوشش کردند که بر سر راه آرای شفاف مردم چالش ایجاد کنند و از این رو حتی قبل از برگزاری انتخابات، اعلام کردند که اگر در این انتخابات رأی نیاورند حتما به خاطر تقلب خواهد بود. روایت بی پایه و اساس تقلب، یک تلاش ناکام برای بی اعتبار ساختن انتخابات و در حقیقت سرپوش گذاشتن و حد اقل توجیه شکست شان است. با این تلاش های ناکام اکنون نزدیک به دو ماه است که هم کمیسیون ها و هم آرای مردم را به گروگان گرفته اند.

ما از کمیسیون مستقل انتخابات جدا می خواهیم که اکنون که بازشماری ها هم پایان یافته است، اجازه ندهد که بیش از این با سرنوشت کشور و با زندگی مردم بازی شود و باید نتایج ابتدایی را هر چه زودتر اعلام کند. بعد از اعلام نتایج به نفع هر تیمی که باشد، باید همگی آن را بپذیرند و در عین حال هر شخص و تیمی می تواند شکایت های خود را به کمیسیون شکایات ارائه کند. تنها مجرای قانونی تصمیم گیری و فیصله های قانونی هر دو کمیسیون انتخابات است و هیچ کسی دیگری حق ندارد به نمایندگی از کمیسیون ها تصمیم بگیرد و یا نظریات خود را بر کمیسیون ها تحمیل نماید.

مطلب چهارم- جوانان و وحدت ملی:

یک موضوع بسیار مهم و حیاتی برای ملت و کشور ما مسأله وحدت ملی و همبستگی و وفاق ملی است. شما می دانید که امروز از هر سو تلاش های مرموزی جریان دارد که در میان مردم افغانستان زهر کشنده تفرقه بپاشند و با نفرت پراکنی های نژادی و قومی و زبانی، شیرازه وحدت و همدلی مردم را از هم بگسلانند. در این میان برخی حتی از وحدت ملی هم تفسیرهای نفرت آمیز دیگری ارائه می کنند. وحدت ملی نه با زور قابل تحمیل است و نه با تئوری های نژادگرایانه همسان سازی و یکسان سازی و ادغام فرهنگ ها و هویت ها. تنها راه برای ملت سازی و تحکیم وحدت ملی، پذیرفتن حقوق برابر همدیگر و احترام به فرهنگ ها و هویت های متکثر و متنوع کشور و تقویت پیوندهای مشترک دینی، تاریخی، فرهنگی و میهنی است.

در این رابطه باید بیفزایم که امروز اکثر اذهان متعفن و متعصب فرسوده و بازمانده از نسل های متعصب و متعفن گذشته این سرزمین، تلاش دارند با نفرت پراکنی های خود، نسل جوان امروز را نیز به دنبال خود بکشانند. نسل جوان امروز اگر واقعا خود را نسل آگاه و بیدار و روشنفکر قرن 21 می داند، باید با سلاح معرفت و تفکر انسانی با این سمپاشی ها مقابله کند. به نظر من تحصیلات عالی دانشگاهی و آکادمیک به همان اندازه که می تواند در خدمت توسعه و ترقی و نواندیشی قرار گیرد، اگر از مسیر علمی و عقلانی خود خارج شود، به آسانی می تواند ابزار نفرت پراکنی های قومی و زبانی نیز واقع شود. امروز مسئولیت ملی و رسالت فکری شما نسل جوان است که تلاش کنید که نه تنها در دام مغزهای متعفن و گندیده نژادگرایی و خودبرتربینی شکار نشوید، بلکه با مشعل معرفت و دانایی، مردم و جامعه خود را متحد بسازید و سیاست و فرهنگ و اخلاق را انسانی بگردانید.

مطلب پنجم- مسیر سیاسی و فکری ما:

مهم ترین سخنی را که امروز با شما جوانان دارم مطلب پنجم است. امروز ما در اواخر ربع اول قرن 21 به سر می بریم. از قرن 15 و 16 تا قرن 20 در غرب، دوره مدرنیته یا نوگرایی و تجدد نامیده می شود و از نیمه قرن 20 به بعد دوره پسا نوگرایی یا پسامدرنیته و یا پست مدرنیسم نام گرفته است. شما در چنین عصری به سر می برید. البته ممکن است کسی در این عصر زندگی کند ولی از نگاه فکری در عصر مدرنیته و یا حتی در عصر پیشامدرنیته و در قرون وسطی به سر ببرد. اما با همه این تفاوت ها نسل امروز نمی تواند هیچ نسبتی با دوره پسامدرنیته نداشته باشد. دوره پسامدرنیته ویژگی های زیاد فکری، فلسفی و فرهنگی دارد که نمی توان به همه آن ها پرداخت ولی لازم می دانم حد اقل به دو ویژگی عمده و مهم آن اشاره کنم:

اولین خصوصیت مهم آن اصل «نسبیت» است بدین معنی که هیچ کسی مالک حقیقت مطلق نیست. هر کس به اندازه ظرفیت فکری و به تناسب شرایط زمانی و مکانی خود، بخشی از حقیقت را درک می کند و به همان اندازه، درک و فهم او از مشروعیت برخوردار است. بنا بر این حقیقت مطلق در انحصار هیچ فرهنگ خاص و در اختیار هیچ شخص و گروه خاصی نیست و هیچ قاعده و قانونی نمی تواند مطلق و فرازمانی و فرامکانی باشد و به همین جهت هم هیچ کس نباید خود را حق مطلق و دیگری را باطل مطلق فکر کند و هیچ کس نباید جزم گرا باشد و تنها باور و اندیشه خود را بدیهی، جزمی، حق مطلق و مطابق به واقع، بپندارد و این همان اصطلاحی است که گاهی از آن به نام «تواضع علمی» هم یاد می شود. عالم بودن و اهل خرد بودن به این نیست که فکر کنی تنها علامه عصر و دانای زمان و نقد ناپذیر و خطا ناپذیر هستی و دیگران همه جاهل و نفهم و بی خردند. عالم واقعی کسی است که ندانستگی های خود را به مراتب بیشتر از دانستگی های خود می داند و همیشه می گوید: «رب زدنی علما». و این سخن، فرمانی است که خداوند به پیامبرش داده است: «فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضَى إِلَیْکَ وَحْیُهُ وَقُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْمًا». سوره طه/ 114 طبق امر خداوند در این آیه حتی پیامبر خدا می گوید که خدایا بر من علم و دانایی من بیفزا و همچنین خطاب به انسان ها گفته است که به شما علم اندکی داده شده است: «وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ ٱلرُّوحِ قُلِ ٱلرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَمَآ أُوتِیتُم مِّنَ ٱلْعِلْمِ إِلاَّ قَلِیلاً». سوره اسراء/85

دومین ویژگی تفکر پسامدرنیته، «پلورالیزم یا کثرت گرایی» است که در حقیقت اساس پست مدرنیسم را تشکیل می دهد. تفکر پسامدرنیته مخالف هر نوع وحدت سازی و مرکز گرایی و اقتدار گرایی است. از نگاه این مکتب، اختلاف و تفاوت و تنوع و تکثر یک امر تکوینی و وجودی و مایه کمال است و نباید کوشش شود که این تفاوت ها و چندگانگی ها برداشته شود و جای آن را یگانگی بگیرد. اما این تفاوت ها و تکثرها نباید عامل منازعه و کشتار و تکفیر تلقی شود. به همین جهت از نگاه این مکتب، گفتمان و نقد سالم و سازنده یک ضرورت است. نقد به معنای سرکوب و توبیخ کسی نیست. خود نقد یک ارزش است. نقد برای این است که جوانب مثبت و منفی یک پدیده و یک مسأله روشن شود.

برادران و خواهران گرامی! جوانان آگاه و تحصیل یافته!

اگر تنها همین دو اصل را در نظر بگیرید و در عمل به کار ببندید بسیاری از مشکلات پیچیده و بغرنج اجتماعی و فرهنگی و سیاسی به طور طبیعی حل خواهد شد. یعنی اول این که هیچ کس حق مطلق نیست و هر شخصی و هر جریانی و هر اندیشه ای حامل بخشی از حقیقت است و دوم این که کثرت و تنوع یک اصل ضروری برای زندگی اجتماعی انسان است و باید به دیدگاه ها و اندیشه های متفاوت و به فرهنگ ها و زبان ها و رنگ های مختلف احترام گذاشت. امروز تمام جنگ ها و خشونت ها و افراط گرایی ها در ابعاد مختلف و حتی همه عقده ها و خودخوری ها و خودزنی ها در جهان و در افغانستان هم ریشه در همین مسایل دارد. پس بیایید قبل از هر اقدام و عملی، تهداب و بنیاد اندیشه و نوع تفکر خود را تغییر دهید. تا تغییر در تفکر ایجاد نشود، در عملکردها هم هیچ تغییری ایجاد نخواهد شد.

من امروز از شما و از جمع حاضر دو سؤال را می پرسم: اول این که آیا واقعا می توانید بر خود بقبولانید که شما حق مطلق نیستید و دیگران هم حد اقل از بخشی از حق و حقیقت نمایندگی می کنند؟ و دوم این که آیا واقعا می توانید بپذیرید که در کنار شما اشخاص دیگر، احزاب و جریان های دیگر، اقوام دیگر، زبان ها و فرهنگ های دیگر هم هستند و همگی باید به طور برابر از حقوق خود برخوردار باشند؟ اگر واقعا چنین باوری را در خود بارور بگردانید، تمام ناهنجاری ها، بدرفتاری ها، حق تلفی ها، منازعات و خشونت ها در کشور ما از ریشه خشک خواهد شد.

به امید این که چنین باشیم، در پایان چند بیتی از قصیده طولانی و زیبای حکیم و شاعر نامدار و پرآوازه و حافظ کل قرآن، ناصر خسرو بلخی را برای شما تقدیم می کنم:

نکوهش مکن چرخ نیلوفری را

برون کن ز سر باد و خیره سری را

چو تو خود کنی اختر خویش را بد

مدار از فلک چشم نیک اختری را

درخت تُرَنج از بر و برگ رنگین

حکایت کند کله قیصری را

سپیدار مانده است بی هیچ چیزی

ازیرا که بگزید او کم بری را

اگر تو از آموختن سر بتابی

نجوید سر تو همی سروری را

بسوزند چوب درختان بی بر

سزا خود همین است مر بی بری را

درخت تو گر بار دانش بگیرد

به زیر آوری چرخ نیلوفری را

من آنم که در پای خوکان نریزم

مر این قیمتی دُرّ لفظ دری را

به امید پربار شدن درخت معرفت و دانایی شما

تشکر از توجه شما

السلام علیکم و رحمت الله و برکاته