امام حسن مجتبی(ع) بهترین نمونه عملی الگوی اخلاقی

ریشه بسیاری از مشکلات، فقر، فساد سیاسی،اقتصادی، مدیریتی و اجتماعی، دشمنی و کینه ورزی، سلطه جویی در جوامع معاصر ریشه در بی اخلاقی یا بد اخلاقی دارد ، برای بیرون رفت از این وضعیت نیاز به فعال‌سازی نقش اخلاق در سیاست؛ حکومت و مدیریت، اقتصاد و قانون، مهم می‌نماید، اگر سیاست، مدیریت، اقتصاد، قانون مبتنی بر اخلاق نباشد در خدمت جامعه نخواهد بود...

پیامبر اسلام حرکت خود را با اخلاق آغاز کرد لذا ما نیازمند آن هستیم که از اخلاق به سمت تعالی و پیشرفت حرکت کنیم.

به طور خلاصه زندگی دنیا در پرتو آموزه های اخلاقی، زیبا می شود و به خود چهره انسانی می گیرد، از سوی دیگر انسان برای رسیدن به رشد، کمال و بالندگی به شناخت نیاز دارد. شناخت، گاه از راه تحصیل معارف اخلاقی و گاهی از راه شناخت نمونه های عملی ایجاد می شود؛ در خودسازی فردی و تربیت های اجتماعی، «نمونه عملی» سهم عمده ای را بازی می کند. نمونه عملی در حقیقت همان الگوها و سرمشق هایی است که آرمان ها و وعده وعیدهای یک مکتب در وجودشان تبلور یافته است. امام حسن مجتبی (ع) به دلیل بهره مندی از ویژگی عصمت و دوری از عصیان و اشتباه، برترین الگو و مربی اخلاق برای انسان می باشد که در اینجا به برخی از ویژگی اخلاقی امام مجتبی (ع) اشاره می گردد.

1- بندگی و اطاعت محض خدا

-----------------------------

امام صادق (ع) در بیان حال معنوی ایشان می فرماید: امام مجتبی (ع) عابدترین مردم زمان خود بود و هر گاه آیه «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُو» را می شنید، پاسخ می گفت: «لَبَّیک اللَّهُمَّ لَبَّیک»(خداوند! گوش به فرمان توام.

متأسفانه بسیاری از انسان معاصر، بنده زر و زور می باشد نه بنده خدا، فرمانبرداری از حاکمان فاسد را بر اطاعت از دستورات خداوند سبحان تر جیح می دهند.

2- ترسی و خوف از خدا

--------------------------

خدا ترسی یکی از اوصاف وفضیلتی گمشده انسان امروزی است، انسان امروزی اعم از حاکمان و فرمانداران و سایر اقشار جامعه در فقدان این ویژگی اخلاقی، گرگ صفتانه مشغول ظلم و ستم بر یکدیگر می باشند و دنیارا تبدیل نموده است به جنگلستان.

اما امام مجتبی (ع) یکی از ویژگیهای اخلاقی و شخصیتی شان خدا ترسی بود، او خود را در همه حال در محضر خدا خویش می دید اگر وضو می گرفت، تمام بدنش از ترس خدا می لرزید و رنگ چهره اش زرد می شد. وقتی از او در این باره می پرسیدند، می فرمود: «بنده خدا باید وقتی برای بندگی به درگاه او، آماده می شود، از ترس او رنگش تغییر کند و اعضایش بلرزد. ».

هرگاه برای نماز به مسجد می رفت، کنار در می ایستاد و این گونه زمزمه می کرد:

«إِلَهِی ضَیفُک بِبَابِک یا مُحْسِنُ قَدْ أَتَاک الْمُسِی ءُ فَتَجَاوَزْ عَنْ قَبِیحِ مَا عِنْدِی بِجَمِیلِ مَا عِنْدَک یا کرِیم؛خدایا! مهمانت به درگاهت آمده است. ای نیکوکردار! بدکار به نزد تو آمده است. پس از زشتی و گناهی که نزد من است به زیبایی آنچه نزد توست، درگذر؛ ای بخشاینده!»

امام صادق (ع) درباره این ویژگی امام حسن مجتبی (ع) فرمود:

«کانَ إِذَا ذَکرَ الْمَوْتَ بَکی وَ إِذَا ذَکرَ الْقَبْرَ بَکی وَ إِذَا ذَکرَ الْبَعْثَ وَ النُّشُورَ بَکی وَ إِذَا ذَکرَ الْمَمَرَّ عَلَی الصِّرَاطِ بَکی وَ إِذَا ذَکرَ الْعَرْضَ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی ذِکرُهُ شَهَقَ شَهْقَةً یغْشَی عَلَیهِ مِنْهَا وَ کانَ إِذَا قَامَ فِی صَلَاتِهِ تَرْتَعِدُ فَرَائِصُهُ بَینَ یدَی رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کانَ إِذَا ذَکرَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ اضْطَرَبَ اضْطِرَابَ السَّلِیمِ وَ سَأَلَ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ تَعَوَّذَ بِهِ مِنَ النَّار؛ وقتی (امام حسن (ع)) به یاد مرگ می افتاد می گریست. هرگاه به یاد قبر می افتاد، گریه می کرد. وقتی به یاد قیامت می افتاد، ناله می کرد، هرگاه به یاد گذشتن از [پل ] صراط می افتاد، می گریست. هرگاه به یاد عرضه اعمال بر خداوند می افتاد، ناله ای می کرد و از هوش می رفت. وقتی به نماز می ایستاد، بدنش در مقابل پروردگارش می لرزید. هرگاه بهشت و دوزخ را به یاد می آورد، مانند مارگزیده، مضطرب می شد و از خدا بهشت را می خواست و از آتش جهنم به او پناه می برد. »

3- همراه وعامل به قرآن کریم؛

-----------------------

امام مجتبی (ع) همراه به قرآن و عامل به دستورات قرآن کریم بود و در مسیر زندگی فردی و اجتماعی، سیاسی و مبارزاتی شان در محور قرآن کریم حرکت می کرد وبس.

اما متأسفانه امروز قرآن کریم در میان مسلمین مهجور و غریب واقع شده است،

سید جمال الدین اسد آبادی افغانستانی معتقد بود که که علت عقب ماندگی ، فساد، فقر و بدبختی جوامع مسلمین در همه کشورهای اسلامی ریشه در مهجوریت قرآن کریم دارد، بهره مندی مسلمین از قرآن کریم در موارد زیر خلاصه شده است:

#تلاوت بالاى قبور شب هاى جمعه : یعنی از قرآن فقط در مجالس ترحیم و قرائت بالای سر قبور استفاده می شود.

#مشغولیّت روزه داران: در ماه رمضان روزه داران فقط الفاظ قرآن می خواند اما کسی به حقیقت قرآن و دستوراتش کاری ندارد.

#زبالۀ مساجد: قران ها در مساجد فقط انباشته شده است وبس.

#کفّارۀ گناه؛

#بازیچۀ مکتب: امروز قرآن تبدیل شده است به بازیچه ی مکاتب و فرقه های مسلمان باری کشتار یکدیگر.

#جلوگیری از چشم زخم: برای این که بچه ی، ماشینی، خانه ی جشم زخم نشود سر بازوی بچه، یا جلو ماشین،و یا سر در خانه قرآن آویزان می کند

#نظر قربانى،

# قسم دروغ،

#مایۀ گدائى،

# زینت قنداق بچه،

#سینه‌بند عروس،

#بازوبند نانوا،

#گردن‌بند بچّه‌ها،

#حمائل مسافرین: یعنی مسافرین قرآن برای این بخودش به سفر می برد از شرد دوزد، حفظ بیماند.

#سلاح جنّ زده‌ها: برای جلوگیری از جن زدگی

#زینت چراغانى،

#نمایش طاق نصرت،

3مقدّمۀ انتقال اسباب،

#حرز زورخانه ی پهلوانان،

#مال‌التّجارۀ روسیّه و هند،

#سرمایۀ کتابفروشها،

#سرمایۀ گدائى زنان بى‌تقوى و مردان بى‌سروپا در معابر.

اما حقیقت قرآن میان مسلمین گمشده است و وجود ندارد و قرآن کریم برای موارد فوق نیامده است، لذا آن سید بزرگوار برای نجات مسلمین فریاد بر آورد که بر گردید به سوی قرآن و نظریه الرجوع الی القرآن را مطرح ساخت.

4- مهربانی

------------

امام، همواره، مهربان بود و با زیر دستان و دیگران با مهربانی رفتار می کرد، خشونت و بد رفتاری در زندگی فردی و اجتماعی حضرت راه نداشت حتی پاسخ وی در برابر نامهربانی نیز مهربانی بود

#ذکر شده است که امام گوسفند زیبایی داشت و به آن علاقه نشان می داد. روزی دید گوسفند، خوابیده است و ناله می کند. جلوتر رفت و دید که پای آن را شکسته اند. امام از غلامش پرسید: «چه کسی پای این حیوان را شکسته است؟» غلام گفت: «من شکسته ام. » حضرت فرمود: «چرا چنین کردی؟» گفت: «برای اینکه تو را ناراحت کنم. » امام تبسّمی زد و فرمود: «ولی من در عوض، تو را خشنود می کنم و غلام را آزاد کرد. »

#هچنین آورده اند، روزی امام، مشغول غذا خوردن بودند که سگی آمد و برابر حضرت ایستاد. حضرت، هر لقمه ای که می خوردند، یک لقمه نیز جلوی آن می انداختند. مردی پرسید: «ای فرزند رسول خدا! اجازه دهید این حیوان را دور کنم. » امام فرمود:«دَعْهُ إِنِّی لَأَسْتَحْیی مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یکونَ ذُو رُوحٍ ینْظُرُ فِی وَجْهِی وَ أَنَا آکلُ ثُمَّ لَا أُطْعِمُهُ؛نه رهایش کنید! من از خدا شرم می کنم که جانداری به صورت من نگاه کند و من در حال غذا خوردن باشم و به او غذا ندهم. »

اما متأسفانه انسان امروزی بر سر منافع و بدست آوردن سهم بیشتر از قدرت و اموال دنیا گرگ صفتانه دائم در حال جنگ و نزاع با یگدیگرند، و انسان امروز نسبت با یگدیگر نامهربان می باشند و از رفتار خشونت آمیز و بریدن سر دیگری لذت می برند، فقدان وصف مهربانی موجب شده دنیا تبدیل گردد به جنگلستان.

5- عفو و گذشت

-------------------

امام بسیار با گذشت و بزرگوار بود و از ستم دیگران چشم پوشی می کرد. بارها پیش می آمد که واکنش حضرت به رفتار ناشایست دیگران، سبب تغییر رویه فرد خطاکار می شد.

#داستان مشهوری است که درباره گذشت امام از بی ادبی مردی شامی است. خود آن شخص می گوید که به مدینه رفته بودم. مردی را دیدم که بر مرکبی گران قیمت سوار شده و لباسهای نفیسی پوشیده بود. از شکوه او خوشم آمد. پرسیدم: «او که بود؟» گفتند: «حسن بن علی بن ابی طالب. » وقتی نام علی را شنیدم، سینه ام دریایی از کینه و دشمنی علیه او شد. به او حسادت کردم که چرا علی باید چنین فرزندی داشته باشد؛ از اینرو، نزد او رفتم و با تندی گفتم: «تو پسر علی هستی؟» فرمود: «آری! فرزند اویم. » سپس من تا توانستم به او و پدرش ناسزا گفتم.

او صبر کرد تا سخنانم پایان یابد. سپس با خوشرویی از من پرسید: «به گمانم در این شهر غریبی. اگر به خانه نیازداری، به تو خانه می دهم. اگر به مال نیاز داری به تو ببخشم. اگر کمک دیگری می خواهی، بگو تا انجام دهم. شاید مرا با شخص دیگری اشتباه گرفته ای. اگر جایی می خواهی بروی تو را راهنمایی کنم و اگر بارت سنگین است، در آوردن آن به تو کمک کنم. اگر گرسنه ای سیرت کنم. اگر برهنه ای، تو را بپوشانم. اگر بارت را به خانه من بیاوری و تا وقتی در این شهر هستی، میهمان من باشی، خوشحال می شوم. منزل من بزرگ است و برای آسایش تو فراهم است. »

مرد شامی با دیدن این همه گذشت و مهربانی، اشک شرمساری می ریخت و می گفت: «گواهی می دهم که جانشین خدا بر زمینی و خدا بهتر می داند که بار رسالت را بر دوش چه کسی گذارد. تا اکنون تو و پدرت را بیش تر از همه مردم دشمن می داشتم؛ ولی اکنون شما دوست داشتنی ترین بندگان خدا نزد من هستید. »

سپس آن مرد به خانه امام مجتبی (ع) رفت و تا وقتی در مدینه حضور داشت، میهمان حضرت بود. از آن پس، از بهترین دوستداران آن خاندان شد.

#اما انسان امروزی با وصف کینه توزی و انتقام زندگی می کنند، به دنبال گرفتن انتقام می باشند، شاهد دنیای هستیم که کشوری از کشور دیگر ، حاکمی از حاکم دیگر، فرقه ی از فرقه دیگر، فردی از فرد دیگر، دولتمردان از زیر دستان و.... بدنبال انتقام می باشند و عفو و گذشت خبری نیست، گاهی هم به اشتباه مفهوم عفو و گذشت با نامردی و ترس تفسیر می شود در حال که گذشت عین شجاعت و مردانگی است.

6- فروتنی و تواضع

-----------------------

امام مانند جدش رسول الله (ص) بدون هیچ تکبری روی زمین می نشست و با تهی دستان هم سفره می شد. روزی امام (ع) سواره از محلی می گذشت که دید گروهی از بینوایان روی زمین نشسته اند و مقداری نان را پیش خود گذارده اند و می خورند. وقتی امام حسن (ع) را دیدند، به ایشان تعارف کردند و حضرت را سر سفره خویش خواندند. امام از مرکب خویش پیاده شد و این آیه را تلاوت کرد: «إِنَّهُ لا یحِبُّ الْمُسْتَکبِرین»؛ «خداوند خود بزرگ بینان را دوست نمی دارد (نحل/ 23). » سپس سر سفره آنان نشست و مشغول خوردن شد. وقتی همگی سیر شدند، امام آنها را به منزل خود فرا خواند و از آنان پذیرایی فرمود و به آنان پوشاک هدیه کرد.

#آن حضرت همواره به دیگران احترام می گذاشت با فروتنی با مردم برخورد می کرد.

روزی ایشان در مکانی نشسته بود. برخاست که برود؛ ولی در این لحظه، پیرمرد فقیری وارد شد. امام به او خوشامد گفت و برای ادای احترام و فروتنی به او، فرمود: «ای مرد! وقتی وارد شدی که ما می خواستیم برویم. آیا به ما اجازه رفتن می دهی؟»

و مرد فقیر عرض کرد: «بله، ای پسر رسول خدا!»

#اما در دنیای معاصر، غالب انسان ها در فقدان وصف تواضع و فروتنی ، در حال فخر فروشی و غرور ورزی بر یکدیگر مشغولند. سعی در بالا رفتن خود از گذر تحقیر دیگران دارند.

7- صبر و بردباری

----------------------

از سخت ترین دوران زندگانی با برکت امام مجتبی (ع)، دوران پس از صلح با معاویه بود. ایشان، سختی این سالهای ستم را با بردباری وصف ناشدنی اش سپری می کرد. ایشان در این سالها، از غریبه و آشنا سخنان زشت و گزنده می شنید و از خدنگ و بی وفایی، زخم می خورد. بسیاری از دوستان به ایشان پشت کرده بودند. روزگار، برایشان به سختی می گذشت. ناسزا گفتن به حضرت علی (ع) شیوه سخنرانان شهر شده بود. هرگاه امام را می دیدند می گفتند: «السَّلَامُ عَلَیک یا مُذِلَّ الْمُؤْمِنِین؛ سلام بر تو ای خوار کننده مؤمنان. » در حضور ایشان، به هتک و دشنام امیر المؤمنین (ع) زبان می گشودند و امام با بردباری و مظلومیت بسیار، هتاکیها و دشنامها را تحمل می کرد.

این بردباری تا جایی بود که مروان بن حکم دشمن سرسخت امام با حالتی اندوهگین در تشییع پیکر ایشان شرکت کرد و در پاسخ آنانی که به او می گفتند تو تا دیروز با او دشمن بودی، گفت: «او کسی بود که بردباری اش با کوهها سنجیده نمی شد. »

#اما درجهان معاصر، غالب انسان ها بسیار بی حوصیله، خشین، تند مزاج و پرخاشگرند، در برابر مصائب، گناه، موقعیت های دنیوی،یا نا ملایمات دنیا کم طاقت می باشند و توان ایستادگی ندارند و سریع به چاله ی گرفتاری ها، سقوط می کنند، و در فقدان صبر و بردباری، قدرت رشد و تعالی را ازدست داده اند و...

8- بخشندگی و برآوردن نیازهای دیگران،

-----------------------------------------

می توان گفت که بارزترین ویژگی امام مجتبی (ع) که بهترین سرمشق برای دوستداران او است، بخشندگی بسیار و دستگیری از دیگران است.

امام حسن (ع) هیچ گاه سائلی را از خود نمی راند و هرگز پاسخ «نه» به نیازمندان نمی فرمود و تمامی جنبه های معنوی بخشش را در نظر می گرفت.

#اما در جهان معاصر و زندگی امروزی انسان های بسیار کمی از وصف بخشندگی بهر مند می باشند، غالب افراد جامعه فاقد این ویژگی می باشند؛ در این شرایط کرونایی که بسیاری کار شان را از دست داده اند و گیری لقمه ی نان برای فرزندان شان می باشند، اما در سوی دیگر غالب انسان ها گرگ صفتانه و بیرحمانه مشغول احتکار ارتزاق عمومی و مواد غذایی می باشند و در فرصت دیگر آن را ده برابر به فروش می رساند. همین طور حاکمان، زور مندان و افرادی هستند که ناله های گرسنگی بچه های یتیم، و خانواده هابی بی بضاعت و کم توان را نمی بیند و نمی شنوند و مشغول ریخت و پاش و زندگی حیوانی خود ش می باشند.

به طور خلاصه اگر همین یک ویژگی را انسان امروزی از این امام همام سر مشق بگیرند چهره دنیا زیبا و بهشتی می شوند.

9- شجاعت

-----------

شجاعت، میراث ماندگار امیر مومنان (ع) بود و امام مجتبی (ع) وارث آن بزرگوار.

با آغاز خلافت امام علی (ع)، کشمکشها نیز آغاز شد. آن حضرت در جنگ های جمل و صفین بسیار شجاعانه جنگید، و در برابر ستمگران تاریخ ایستاد و بدون کوچگترین ترسی و با شجاعت وصف نا پذیری پیکار نمود.

#اما صلح امام حسن(ع) با معاویه پس از پدر بزرگوارش، نه به معنای ترس است و نه به معنای روحیه ی سازشگری آن حضرت، بلکه نظر باشرایط آن زمان، تصمیم امام (ع) بر صلح عین شجاعت است یعنی بدون ترس از سرزنش دیگران بادرک واقعیات موجود به منظور حفظ مسلمین و دین اسلام استراتژی صلح را در برابر معاویه بر می گزیند.

نویسنده: دکتر محمد فروغی